Аяулым Белгібаева, 31 жаста, Астана қаласы, аға ғылыми қызметкер, @kzjin_ayau
Өзі туралы
Мен Өскеменде туып, өстім. Бұл қалада көптеген әртүрлі зауыттар мен кәсіпорындар бар, сондықтан мен өзімді олардың қызметкерлерінің қатарында көрдім. Мектептен кейін металлургтерді дайындайтын жергілікті университетке түсуді жоспарладым. Алматы мен Астананың жоғары оқу орындары біршама алшақ болып көрінді. Мен қаланың экологиясы үшін күресіп, эколог болғым келетін кездер болды.
Кіші сыныптардан бастап математика, қазақ тілі мен әдебиеті, экономика және химия пәндерінен олимпиадаларға қатысып, жүлделі орындарға ие болдым. Тоғызыншы сыныпта О. Жәутіков атындағы Республикалық физика-математика мектебінің ұйымдастыруымен физика, математика және логика пәндерінен олимпиада өтті. Мен бірінші орынға иелендім, мені Алматыға осы мектепке түсу емтиханын тапсыруға шақырды. Қажетті ұпайларды жинағаннан кейін мен кірдім.
Физматта мен үшін жаңа мүмкіндіктер ашылды. Мен химия пәнінен республикалық олимпиадаларға қатыстым, оларға әл-Фараби атындағы ҚазҰУ оқытушылары дайындады. Біз университеттің зертханасына барып, тәжірибе жасадық. Маған күрделі химиялық мәселелерді шешу, эксперименттердің нәтижелерін интерпретациялау ұнады. Металлург болу міндетті емес, деп ойлап, химиямен байланысты басқа да көптеген кәсіптер бар дегенге келдім. Ал университетті ҰБТ ұпайлары жеткілікті болған жағдайда таңдауға болады.
Мектептен кейін мен Астанада тұру үшін Гумилев атындағы ЕҰУ-ға түстім. Бакалаврдың соңғы курсында менің Назарбаев Университетінде дипломдық жұмысым үшін ғылыми тәжірибеден өтуге мүмкіндігім болды. Мен энергия сақтаудың озық жүйелерін әзірлеумен айналысатын профессор Ж.Б. Бакеновтың тобына кірдім. Мұнда мен нағыз ғылым мен ғалымдарды көрдім және онымен де айналысқым келетінін түсіндім. Екі жылдан кейін мен Токио техникалық институтына магистратура мен докторантураның интеграцияланған бағдарламасына түстім. Ал 2021 жылы PhD дәрежеге ие болдым.
Қызмет туралы
Мен жаңа білім жасаумен айналысамын. Біз әдеби шолу жасаймыз, олқылықтарды табамыз, эксперимент дизайнын жасаймыз. Содан кейін біз эксперименттер жүргіземіз: материалдарды синтездеу, олардың физика-химиялық қасиеттерін зерттеу, түйме батареяларын жинау және электрохимиялық қасиеттерін сынау, нәтижелерді талдау, проблемаларды анықтау және шешімдерді табу. Осыдан кейін біз бәрін қолжазбада рәсімдеп, халықаралық ғылыми журналдарда жариялаймыз.
Әдетте бірнеше зерттеулер қатар жүреді, сондықтан сіз күн сайын бәрін бірден, біртіндеп жасауыңыз керек. Көптеген және қағазбастылық: жобаларды қаржыландыруға гранттық өтінімдер жазу, жобалардың бюджетін бөлу, қажетті жабдықтар мен керек-жарақтарды, химиялық заттарды сатып алу, қызметкерлерді жалдау, жұмысты қызметкерлер арасында бөлу және прогресті бағалау.
Ғылыми зерттеулер туралы
Менің зерттеулерімнің негізгі бағыты — литий батареяларына арналған жаңа электрод материалдарын жасау. Мен бұл салада 10 жылдан бері жұмыс істеп келемін.
Қазіргі уақытта мен көміртекті наноталшықтарға негізделген әртүрлі материалдардан жасалған икемді парақтарды жасаумен айналысамын. Мұндай электродтар киюге болатын электроникаға арналған батареяларда қолданылады. Негізгі артықшылығы — қарапайым электродтардан айырмашылығы, металл фольгаға жағудың қажеті жоқ болғандықтан, жеңіл салмақ және кез-келген пішінді алу мүмкіндігі. Мұндай парақтар да көп функциялы: оларды тек батареяларда ғана емес, сонымен қатар сенсорларда, фотокатализаторларда, сүзгілерде және тағы басқаларда қолдануға болады.
Сондай-ақ, су батареяларын, литий — күкіртті аккумуляторларды және -40°C шамасында төмен температурада жұмыс істей алатын аккумуляторларды жасаудың әртүрлі жобалары бар. Бұл әзірлемелердің негізгі мақсаты қауіпсіздік пен қызмет ету мерзімін арттыру: су батареялары жанбайды, сонымен қатар соңғы өнімнің салмағы мен бағасын төмендетеді: күкірт мұнай-газ өнеркәсібінің жанама өнімі ретінде оңай қол жетімді. Потенциалды қолданылатын материалдар өте көп, бірақ олардың әрқайсысында практикалық қолдануға кедергі келтіретін әртүрлі мәселелер бар. Біздің зерттеулерімізде біз осы мәселелерді шешуге тырысамыз. Мұның бір жолы — атап өтілген көміртекті нанофибрлерді қолдану.
Қазақстандағы ғылым туралы
Қазақстанда ғылым 10 жыл бұрынғыға қарағанда жақсы дамып келеді, дегенмен әлі де өсетін жер бар. Қаржыландыру артты. Енді жыл сайын ғылыми жобаларды гранттық қаржыландыруға арналған бірнеше түрлі байқаулар өткізіледі. Соңғы екі жылда мен осындай екі жобаны жеңіп алдым. Бұл қаржыландыру қажетті жабдықтар мен материалдарды сатып алуға, ғылыми көмекшілерді жалдауға жеткілікті. Дегенмен, сапалы зерттеулер жүргізу үшін гранттық ақшаға сатып алмайтын әртүрлі талдаулар үшін қымбат жабдықтың жақсы ғылыми базасы қажет. Ол үшін университеттердің материалдық базасына жеке қолдау көрсетілуі керек. Мұндай база Назарбаев Университетінде жақсы дамып келеді. Еліміздің басқа да жоғары оқу орындары тиісті деңгейде жабдықталғанын қалаймын.
Қазақстанда «Жас ғалымдар альянсы» немесе әйел ғалымдарды қолдау мақсатында құрылған Zein PhD Club сияқты жас ғалымдардың әртүрлі қауымдастықтары бар. Әзірге мен олардың кестесіне байланысты тізімде жоқпын. Бірақ мен бұл қауымдастықтар мамандарды қолдайтынын білемін, ал «Жас ғалымдар альянсы» елде ғылымды дамыту үшін идеялар мен шешімдер ұсынады, үкіметтік деңгейдегі ғылым мәселелері бойынша отырыстарға қатысады.
Елде шетелде оқыған, халықаралық тағылымдамадан өткен және елде ғылымды одан әрі дамыту үшін оралған жас ғалымдар көбейіп келеді.
Жас ғалымдарға арналған ұсыныстар
Жақында «ғылыммен айналысу үшін дарынды адам немесе үздік студент болудың қажеті жоқ» деген идея барған сайын дамып келеді. Мен ғылымның қол жетімді болуы керек екендігімен келісемін, егер адам бір нәрсені терең зерттегенді ұнатса, онда ешқандай кедергі болмауы керек. Екінші жағынан, бір нәрсе шынымен жұмыс істеуі үшін кейде ынта аз болады. Математиканың негізгі білімі, логикалық және сыни ойлау және нәтижелерді объективті бағалау дағдылары, дәлдік қажет. Зерттеулер әрдайым біркелкі бола бермейді, оныншы рет нәтиже бермейді. Бұл ғылымның мәні — шешімдер мен шығу жолдарын іздеу. Сондықтан мұнда жүйелілік, берілгендік, басталғанды соңына дейін жеткізу әдеті маңызды. Егер сіз ғылыммен айналысқыңыз келсе, бірақ күмәндансаңыз, оны бір рет сынап көрген жөн. Ешқашан ерте емес және ешқашан кеш емес.
Сіз академиялық ағылшын тілін үйренуден және университетте зерттеуші көмекшінің позицияларын іздеуден бастай аласыз. Бакалавриатта әдетте бәрін нөлден үйренуге мүмкіндік бар. Менеджерлер қандай да бір жетілдірілген зерттеу дағдыларын күтпейді: сіз белгілі бір концентрациядағы ерітіндіні қалай дайындау керектігін білесеңіз — қазірдің өзінде де жақсы. Жоқ болса — бәріне үйретеді. Магистранттар мен докторанттарға көбірек талаптар қойылуы мүмкін, бірақ бәрін оқытуға дайын көшбасшыны табуға болады. Өйткені, біліммен бөлісу қажеттілігі — біздің мамандығымыздың негізгі құрамдас бөлігі.