ЮНЕСКО кеңсесінің оқытушысы, сарапшысы және жаттықтырушы-консультанты Сәуле Зейнолла білім берудегі реформалардан неге жылдам нәтижелер күтудің қажеті жоқ екенін, жапондық мектептердің біздің мектептерден немен айырмашылығы бар екенін және білім беруде AI қолдануға қалай қарау керектігін айтып берді.
Сәуле Зейнолла, Алматы қаласы, ЮНЕСКО-ның Алматы қаласындағы кеңсесінің жаттықтырушы-консультанты, Teachers Lab бас директоры
Қалыптасу туралы
Мен білім саласында 24 жыл бойы жұмыс істеп келемін. Көп жылдан бері университетте сабақ беріп келемін. Ал 2015 жылы біліктілікті арттыру саласына келдім, менде мұғалімдермен, сондай-ақ білім беру және зерттеу жобаларында жұмыс істеу тәжірибесі пайда болды. Мен жоғары білім сапасын зерттеу бойынша жобаны басқарамын. Сондай-ақ, мен мектептердегі көшбасшылық бойынша жобаның қатысушысымын. Сондай-ақ, біз ЮНЕСКО кеңсесімен үлкен халықаралық жобамен жұмыс істеудеміз.
Магистратураны бітіргеннен кейін кафедрада сабақ беруге қалдым және ешқашан өз шешіміме өкінбедім. Оқу тәжірибесі кезінде бізге, магистранттарға сабақ жүргізуге мүмкіндік берілгенде, мен оның менікі екенін түсіндім. Бүгін мен студенттерде сабақ жүргізіп қана қоймай, ересек халыққа: ЖОО оқытушылары мен мемлекеттік қызметкерлерге арналған тренингтер өткіземін.
Қазіргі білім туралы
Білім беру саласының қазіргі жай-күйіне кешенді, санатты баға беру мүмкін емес. Орта және жоғары білім беруде трансформация, өзгерістер үдерісі жүріп жатыр. Менің ойымша, бұл қалыпты жағдай. Білім бір жерде тұрып қалмайды, ол әрқашан серпінді процесте болады.
Егер жақсартуға болатын нәрселер туралы айтатын болсақ, оқытудың бағытын өзгерту қажет деп санаймын. Орта және жоғары білімде қолданылатын Блум тұжырымдамасына сәйкес, барлық ойлау дағдыларын деңгейлері бойынша орналастыруға болады. Білім, түсіну және қолдану төмен деңгейге жатады. Талдау, синтез және бағалау — жоғарыға. Мен балаларда жоғары тәртіптегі дағдыларды көбірек дамытуды қалаймын.
Білім беру бір орында тұрып қалмайды, ол әрқашан серпінді процесте болады
Технологияның жылдам дамуы, жасанды интеллекттің пайда болуы біздің балаларымыздан және өзімізден цифрлық технологияларды меңгеру, сыни, аналитикалық және жүйелік ойлау дағдыларын талап етеді. Не пайдалы, не сұрыптау керектігін түсіну үшін. Біздің білім беру мекемелерінің осы дағдыларды анағұрлым тиімді дамытуға қабілетті болғанын қалаймыз.
Соңғы уақытта білім беру саласында жүргізілген және жүргізіліп жатқан барлық реформалар жақсартуға бағытталған. Біз әлемдік үздік тәжірибеге бағдарланамыз. Бірақ, өкінішке қарай, іске асыру зардап шегеді, себебі біз тез жеңістерді қалаймыз. Мысалы, білім беру саласының көптеген қатысушылары алдымен «жаңартуды» енгізуді қолдап, енді сынға алды. Бұл мәселеде неғұрлым ұзақ мерзімді нәтижеге бағдарлану және жылдам жеңістер күтпеу қажет.
Сондай-ақ, біз тәрбие тұжырымдамасын анықтауымыз қажет деп есептеймін. Мен «Жаһандық азаматтық тұжырымдамасының» жақтаушысы ретінде тәжірибеде өзін жақсы көрсететін әлемдік құралдар көп екенін түсінемін. Сондықтан білім беру саласындағы деректерді қарап, талдау және неғұрлым терең ғылыми көзқарас негізінде шешімдер қабылдау қажет.
Жаһандық азаматтық тұжырымдамасы БҰҰ-ның «Тұрақты даму саласындағы мақсаттар» құжатына енгізілген. Бұл тек ұлттық өзін-өзі сәйкестендірумен және аумақпен шектелмейтін азаматтылық. Адамдар бұл тұжырымдаманы бізге сырттан, батыстық құндылықтарды таңу тұрғысынан түсінеді. Бірақ олай емес. Жаһандық азаматтық тұжырымдамасын енгізу бойынша жақсы нәтижелерді Жапония көрсетіп отыр. Жапондар — үлкен патриоттар. Олар өздерінің дәстүрлі құндылықтарын, тарихы мен мәдениетін құрметтейді. Өйткені адам өзінің бірегейлігін қабылдаған кезде ғана басқа адамдарды және олардың мәдениетін құрметтейді және бағалайды деп санайды.
Жапонияда «Жаһандық азаматтылық тұжырымдамасы» бала бақшадан бастап, баланың физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, дәйекті түрде енгізіледі. Мен Жапонияда ЮНЕСКО-дан тағылымдама кезінде делегация құрамында болдым. Біз әртүрлі мектептерге бардық: жеке қаражатқа салынған алдыңғы қатарлы қалалық және ең қарапайым ауылдық. Екеуінде де мені таң қалдырған нәрсені көрдім. Мысалы, мектептердің дәліздерінде әр сыныптың жанында шағын раковиналар орнатылған, ал жанында шүберектер ілінген. Бастауыш сыныптан бастап балалар күн сайын өз кабинеттерін өз бетінше жинайды. Олар кішкентай кездерінен қоршаған кеңістікті, табиғат пен экологияны сақтауға және қамқорлық жасауға үйренеді. Менің ойымша, осының арқасында Жапонияда таза. Шағын қалаларда да, ауылдарда да, мегаполистерде де. Бұл жаһандық азаматтықтың үлгісі.
Тағы бір қызықты сәт болды. Менің назар аударғаным физика кабинетінде төбеден еденге дейінгі бір қабырға түрлі құрылғылармен қапталған. Микроскоптармен бірге онда кәдімгі пакеттер жатты. Сабақтың азғантай бөлігін көріп, олардың не үшін қажет екенін түсіндім. Сабақтың тақырыбы «Ауа» болды, мұғалім балаларға біз оны көрмейтінімізге және оған қол тигізе алмайтынымызға қарамастан ауаның белгілі бір көлемде екенін айтып берді. Балалар пакеттерді ауамен толтырып, мұғалімнің айтқандарын көре білді. Мұндай оқыту қарапайым, бірақ көрнекі эксперименттер арқылы ауызша түсіндіруден әлдеқайда тиімді.
Жапонияда «Жаһандық азаматтық тұжырымдамасы» балабақшадан бастап енгізілуде
Жалпы Жапонияның және білім беру жүйесінің даму деңгейі — бір күннің емес, жан-жақты ойластырылған және көп жылдық жұмыстың нәтижесі. Сондықтан біз ел ретінде біліміміз қандай болуы тиіс деген мәселелерге жүйелі түрде қарауымыз қажет деп санаймын.
Білім берудің болашағы туралы
Әлем соншалықты тез өзгеріп жатқандықтан, білім беру болашақта қандай болатынын болжау қиын. Жақында ғана Кембриджде немесе Оксфордта оқу тек байлар үшін ғана қолжетімді болып көрінді. Бірақ онлайн-оқытудың келуімен әлемнің үздік университеттерінің кейбір курстарынан тегін өтуге болады. 2020 жылдан кейін біз барлығымыз жаңа дәуірге қадам бастық, онда білім де, құзірет те емес, ойлау тәсілі де құндылыққа айналады.
Бүгінде білім берудегі үлкен тренд — жасанды интеллект және оны пайдалану. Мен бұл технологияны сынағандарды түсінемін. Бірақ тыйым салу мүмкін емес нәрсені зерттеп, дұрыс пайдаланған дұрыс деп есептеймін.
Менің докторлық диссертациям шағын инновациялық бизнеспен байланысты, сондықтан инновациялар біздің өмірімізді қалай өзгертетінін көп зерттедім. Бір кейс есімде. 1900 жылдары Англияда көліктің жаңа түрі — «конка» пайда болды. Бұл электрлі трамвайдың алдындағысы, рельспен аттарды сүйреген экипаж. «Конка» пайда болған кезде жергілікті газетте үлкен мақала жарық көрді, онда осы жаңалықтардан бас тартып, бәрін бұрынғыдай қайтаруды ұсынды. Өйткені көшелерде жылқылар көп болды, жылдамдығы да қатты, жүру де мүмкін емес. Уақыт өте келе біз технологиялардың біздің өмірімізге берік кіргенін көріп отырмыз. Біздің міндетіміз — оларды үйрену және өздеріне тиімді қолдануды үйрену.
Teachers Lab — мұғалімдерге арналған платформалар мен қауымдастықтардың директоры ретінде мен осындай үлкен өзгерістер дәуірінде өзара көмек пен қолдау бұрынғыдан да құнды болып қалатынын көріп, түсінемін. Біз тәжірибемізбен бөлісіп, бір-бірімізге жаңаны игеруге көмектесуіміз керек. Тек осылай ғана біз барлық өзекті сұрақтарға жауап тауып, білімнің жақсаруына көмектесеміз деп ойлаймын.