Жастардың халықаралық жобаларды жасап, әлемдік деңгейдегі конференцияларға қатыса отырып, Қазақстан ғылымын қалай алға жылжытатыны туралы үш әңгіме.
Аяна Батырбаева, 19 жаста, Астана қаласы, студент, @ayanabayy
Өзі туралы
Мен Назарбаев Университетінде «Математика» мамандығы бойынша екінші курста оқимын.
Ғылымға деген қызығушылық ата-анамнын арқасында бала кезінен туындады. Олар кітаптарді, энциклопедияларды, деректі бағдарламалар арқылы жаңалықты білуге деген ұмтылыстымды өсірді. Әрдайым білім берудің маңыздылығы туралы айтып, мектептегі ғылыми жоба болсын, олимпиада болсын, кез келген бастаманы қолдап отырды.
Ғылым — күйін, қарқынын, ырғағын үнемі өзгертіп отыратын өлмес әуен. Оны естігенде және түсінгенде, сіз онымен бір қалыпта қозғалғыңыз келіп отырады.
Ғылыми қызмет туралы
2021 жылы Foundation бағдарламасына түскенде, оқыту онлайн режимінде өтті. Сондықтан мен Тараздағы зерттеу тобына қосылдым. Біздің басты мақсатымыз Қазақстанның су секторының өткір проблемаларын, олардың туындау себептерін, сондай-ақ шешу жолдарын анықтау болды. Топта мені қоса алғанда барлығы алты адам болған. 2022 жылы біздің екі ғылыми мақаламыз Scopus Elsevier журналында геология және техникалық ғылымдар сериясында жарияланды. Scopus Elsevier — бұл ғылыми әдебиеттің ең беделді халықаралық базаларының бірі.
Қазіргі уақытта мен Назарбаев Университетінде профессор Вуджин Ли басқаратын жасыл энергетика және қоршаған ортаны зерттеу тобының мүшесімін. Біз ауыз судағы микропластик пен нанопластиканың мөлшерін және оның адам ағзасына әсерін зерттеумен айналысамыз.
Мен су үлгілерін жинаумен, микропластиканың түсін, өлшемін, пішінін және ықтимал мөлшерін түсіну үшін оларды жарық микроскопымен талдаумен айналысамын. Сондай-ақ бөлшектердің құрылымын анықтауға және олардың микропластик болып табылатынын немесе табылмайтынын түсінуге мүмкіндік беретін Раман спектроскопиясының көмегімен талдау жасаймын.
Назарбаев Университетіндегі ғылым
Студенттердің ғылыми әлеуетін дамыту — Назарбаев Университетінің негізгі міндеттерінің бірі. Профессорлардың көпшілігі оқытушылық қызметтен басқа, өздерінің ғылыми зерттеулерін жүргізумен белсенді айналысады. Студенттер оларға ғылыми ассистенттер ретінде қосыла алады. Бұл танымал тәжірибе. Әдетте екінші-үшінші курста ақылы негізде жұмыс істеуге болады.
Университетте белсенді ақпараттық қызмет жүргізіледі, соның арқасында студенттер бос орындар мен түрлі мүмкіндіктер туралы біле алады.
Ғылыми қызмет мәселелерінде қаржылық және материалдық-техникалық құрамдас бөлік маңызды, өйткені эксперименттер жүргізу және нақты нәтижелер алу үшін сапалы жабдық қажет. Осы тұрғыда университет біздің зерттеу тобымыз үшін маңызды реагенттерге, зертханаларға және жалпы жабдықтарға ие деп айта аламын.
ЖОО-да өз зерттеулерін жүргізетін, жүлделі орындарды иеленіп, халықаралық беделді конкурстарға қатысатын академиялық студенттік клубтарға кіру мүмкіндігі бар.
Жас ғалымдардың болашағы
Еліміздің ғылыми қауымдастығы біртіндеп ұлғаюда. Жас ғалымдар үшін көбірек перспективалар ашылуда: өз біліктілігін арттыруға және шетелде тәжірибе жинақтауға көмектесетін ғылыми қорлар, магистратура және докторантура бағдарламаларында оқуға гранттар, ақылы тағылымдамалар. Ғылыми сектор одан әрі дамиды деп үміттенемін, ал біз, жас ұрпақ, өзімізді осы салада өздерің жиі табады деп ойлаймын.
Жоспарлар туралы
Университетті бітіргеннен кейін магистратураға түсемін. Әзірге оқуды және судағы микро және нанопластиканы зерттеумен жұмысты жалғастырудамын. Зерттеу нәтижелерімен бөлісемін, әріптестеріммен және профессормен мақалалар жариялаймын, ғылыми конференцияларға, семинарлар мен симпозиумдарға қатысамын.
Жәмила Күлчукова, 24 жаста, Астана қаласы, студент, ассистент-зерттеуші, @nnioax
Өзі туралы
Мен Назарбаев Университетінде физика саласындағы магистратура бағдарламасының бірінші жылының студентімін.
Мен әрдайым ғалым болғым келетін. Бала кезімде National Geographic және Discovery деректі фильмдерін ұнататып, энциклопедияларды оқитынмын. Сондықтан 2017 жылы Назарбаев Университетіне Foundation-бағдарламасына түскенде менің мақсатым — зерттеу тобына қосылу болатын. Ол кезде мен не істегім келетінін әлі білмеген едім. Мені бәрі қызықтырды: география, медицина, астрономия, бағдарламалау.
Ұзақ уақыт бойы метеорологтан үйреніп, климатты зерттеуді ойладым. Бірақ жоғары оқу орнында ондай мамандық жоқ екенің біліп, физикаға кеттім. Бұл іргелі ғылым.
Ғылыми қызмет туралы
Мен сингулярлық оптикамен және топологиялық фотоникамен айналысамын: оптикалық өрістегі фазалық сингулярларды зерттеймін, олармен байланысты топологиялық реакцияларды талдаймын, жүйедегі симметрияның әсерін зерттеймін.
Менің жұмысымның басты субъектісі — құйынды сақиналар. Бұл түтіннен шығатын сақина сияқты, бірақ түтіннің орнына — жарық. Менің жұмысым теориялық. Мен аппаратураға тиіспеймін, компьютерде өзімнің эксперименттерімді жасаймын: симуляциялар жасаймын, анимациялар жасаймын, графиктер сызамын және оларды талдаймын.
Жобамен бакалавриаттың соңғы курсында айналыса бастадым. Бұған дейін мақалалар оқып, математика пәнінен бірнеше курстан өттіп, өз жетекшісімен сөйлесіп, бакалаврлық диссертация жазуға дайындалдым.
Қазіргі таңда мен екі жылға жуық уақыттан бері өз жобаммен айналысып келемін. Тіпті магистратурада да өз жұмысымды жалғастыру үшін ішінара Назарбаев Университетінде қалуды шештім.
Ақпан айында Q1 журналындағы бірінші мақалам жарық көрді, онда мен бірінші автормын. Мен үшін бұл үлкен жетістік. Жақында мен Optica Foundation компаниясынан Optica Women Scholars 2024 грантын ұтып алдым. Ол жыл сайын оптика және фотоника саласындағы зерттеулермен айналысатын әлемнің түкпір-түкпірінен 20 қызға беріледі. Гранттың арқасында мен шетелдік зертханаларға және конференцияға бару ақысын төлей аламын, онда мені спикер ретінде шақырды.
Назарбаев Университетіндегі ғылым
Назарбаев Университетінде көптеген мүмкіндіктер бар. Бізде профессорлармен байланысқа шығып, оларды сіздің ғылыми жетекшіңіз болуға шақыру оңай, бұл туралы студенттермен кездесулерде жиі айтылады. Жәрмеңкелер мен көрмелер өткізіледі, онда профессорлар өздері шақырады.
Жыл сайын қазан айында NU Research Days өтеді, онда жобалар мен зерттеу топтары туралы көбірек білуге болады.
Компьютерлік зертханалар әрқашан қол жетімді. Оларда сіз қажет бағдарламаны таба аласыз, ал ол жоқ болса, ол сіз үшін арнайы орнатылады.
Назарбаев Университеті ғылыми мансапты бастау үшін жақсы негіз береді.
Жас ғалымдардың болашағы
Қазақстанда ғылыми қоғамдастық енді ғана дамып келеді. Әзірге бізде батыстық ғалымдардағыдай бедел жоқ. Бірақ біз соған бара жатырмыз.
Қазақстандық ғалымның жаңалықтар ашқанын, жақсы журналда жарияланғанын, сыйлықты немесе грантты халықаралық деңгейде жеңіп алғанын есту әрдайым қуанышты. Өйткені бұл біз үшін жаңалық. Бұл жиі болып жатқаны жақсы.
Жас ғалымдардың болашағы жақсы, бірақ үлкен проблема — қаржыландыру бар. Бұл туралы шексіз айтуға болады және мен болашақта қаражат туралы алаңдаудың қажеті болмайды деп үміттенемін.
Жоспарлар туралы
Магистратурадан кейін PhD дәрежесін алуға барамын. Мен қосыла алатын жақсы зерттеу топтарым бар.
Қазіргі таңда жақсы портфолио жасауға назар аударып отырмыз. Мен жыл соңына дейін аяқтауды жоспарлап отырған келесі мақаламмен жұмыс істеймін.
Ұтып алған гранттың арқасында менің жаз мезгілім керемет сәттерге толы болады: екі конференция мен Еуропадағы зертханаларда тағылымдамадан өту жоспарланған. Егер тағылымдама барысындағы нәтижелер осыны жасауға мүмкіндік берсе, үшінші бапты бастау жоспарда бар. Жыл соңына дейін магистрлік диссертациямен жұмысты бастаймын және өз дәрежемді табысты алуға назар аударамын.
Мен профессор болғым келеді. Бұл менің балалық шағымдағы арманым.
Ғалымжан Серіков, 24 жаста, Астана қаласы, ғылыми зерттеулер жөніндегі профессордың ассистенті
Өзі туралы
Мен ғалыммын. Менің жұмысым табиғи ресурстармен, негізінен мұнаймен және оларды өндірудің экологиялық жолдарымен байланысты.
Біздің еліміз мұнайға бай екенін бәрі біледі. Бірақ оның қалай алынатынын аз адам біледі. Көбі мұнайды тұтқыр қара зат ретінде көрсетеді. Шын мәнінде, оның сапасы мен композициясына байланысты ол жасыл, сары және тіпті ақ болады. Ал мұнай жер қойнауында ғана емес, тас кеуектерінде сақталады.
Мұнай өндіруде көптеген қызықты аспектілер бар. Сондықтан мен экологиялық әдістер мен әдістерді зерттеймін.
Ғылыми қызмет туралы
Төрт жыл бұрын мен ғылыммен белсенді айналыса бастадым. Осы уақыт ішінде біз әріптестерімізбен 12 ғылыми жұмыс жаздық, оның 4-уі Q1 тізіміне кіретін беделді журналдарда жарияланды. Бұл санат ең көп дәйексөздері бар ең беделді басылымдарды қамтиды.
Менің алғашқы жобам Қарағанды көмір бассейнімен байланысты болды және көмірқышқыл газын кәдеге жарату болды. Қарағандыда көмір өндіріледі, бірақ осы үдеріспен қатар метан өндіруді жолға қоюға болады. Бұл табиғи және жарылғыш газ. Метан сорудан кейін оны өндіру қауіпсіз болады. Пайда болған жарықшақтарға көмірқышқыл газын айдауға болады. Мен бұл процесті виртуалды модельдеу үшін түрлі бағдарламалық жасақтаманы қолданып, ықтимал даму сценарийлерін қарадым.
Қазір полимер айдау жобасы бойынша белсенді жұмыс істеймін. Бұл мұнай өндірудің баламалы тәсілдерінің бірі. Мұнайдың жер астындағы жоғары табиғи қысымның есебінен жер бетіне шығуының ең қарапайым тәсілі. Ұңғымаларға су немесе газ айдау арқылы мұнай өндіруге де болады. Біз оны табиғи полимерлердің көмегімен жасау үшін жұмыс істедік. Полимерлер молекулалардан жасалған ойыншық конструкторларына ұқсас. Оларды LEGO сияқты материалды икемді, берік немесе тұтқыр ету үшін ұзын тізбектерге біріктіруге болады.
Зерттеу үшін біз синтетикалық полимерлерге бірнеше жақсы балама таптық. Табиғи полимерлердің артықшылығы олардың қоршаған ортаға зиян келтірмей ыдырауы мүмкін.
Бұл жобамен біз Offshore Technology Conference конференциясында сөз сөйледік. Жыл сайын әлемнің түкпір-түкпірінен ғалымдар көмірсутек өндіру саласындағы идеялар мен жаңалықтарды талқылау үшін осы алаңға жиналады. Біздің жоба сарапшылар арасында кеңінен танылды, ал оған индустриядағы басты ойыншылардың бірі — Shell британдық мұнай-газ компаниясы ерекше қызығушылық танытты.
Назарбаев Университетіндегі ғылым
Назарбаев Университетінің зертханаларында халықаралық орталықтар деңгейінде барлық қажетті жағдайлар мен жабдықтар бар. Бұл студенттердің ғылыми әлеуетін дамытуда үлкен рөл атқарады.
Менің дамуыма профессорлар әсер етті. Менің ғылыми жетекшім Азза Хашим теориямен де, тәжірибемен де жұмыс істедім.
Қаржыландыру қажетті материалдарды, мысалы эксперименттерге арналған полимерлерді жабады. Сондай-ақ қосымша шығындар жабылады: софтқа жазылу, конференцияларға қатысу, журналдарға жариялау үшін жарналар.
Біз командаларды жинай аламыз және тек қана біздің университеттің ғалымдарымен шектелмейміз. Бұл маңызды, өйткені ұқсас идеялармен бір мезгілде әлемнің әр түкпірінен бірнеше адам жұмыс істей алады.
Жас ғалымдардың болашағы
Мен ғалым боламын деп ойламаған едім. Қоғамда бұл кәсіп үлкен табыспен, беделмен немесе әлеуметтік пакетпен байланыстырылмайды. Сондықтан көп нәрсе өз жобаларымен жанып жүрген жас ғалымдардың ынтасына байланысты.
Әдетте жас ғалымның мансап жолы былай болады: бакалавриат кезінде зертханашы немесе кіші ғылыми қызметкер ретінде бастау. Содан кейін зерттеу жұмыстарының әдістерін үйрену үшін профессормен бірге жұмыс істеу керек. Тәжірибемен міндеттер мен жауапкершілік аясы ұлғаятын болады. Одан әрі — халықаралық конференцияларға қатысу, басқа ғалымдармен бірге жұмыс істеу. Бұл схема өзінің ғылыми қызметі үшін бастама тапқысы келетіндер үшін қолайлы.
Жоспарлар туралы
Жоспарда магистратураны бітіріп, докторантураға түсу бар. Таяу Шығыстағы университеттер мен Австралиядағы зерттеу институтын қарастырудамын.