Нұрдәулет Досмағамбет, «Қазақстанда және Орталық Азияда инженерияны дамыту қоры» USTEM Foundation қорының тең негізін қалаушы, Қазақстанда робототехниканың дамуы неден басталғаны және білім берудің бүгінгі күнгі басты проблемалары туралы.
Нұрдәулет Досмағамбет, 30 жас, Алматы қаласы, Қазақстан мен Орталық Азиядағы инженерияны дамыту қорының тең негізін қалаушы», firstrobotics.kz
Қалыптасу туралы
Мен IT саласында білім алдым, Қазақстанда және шетелде оқыдым. Магистратураны бітіргеннен кейін бес жыл бойы мектепте мұғалім болып жұмыс істеп, содан кейін робототехникаға қызығушылық таныттым. Ол кезде мектептерде мұндай пән болмаған, жабдықталған шеберханалар болмаған. Менің досым және әріптесім Асылбек Мырзахметовпен робототехника тақырыбына өз бетімізбен зерттей бастадық. Зертханаларда түнеп, құрылғыларды жинап, балалардың идеяларын жүзеге асыруға көмектестік. Бұл сабақтардың балаларға тигізген оң әсерін көрдік. Бала роботты немесе метеостанцияны өзі жасай алатынын білсе, ол өзіне сеніп және өз жобасымен күні-түні жұмыс істеуге дайын болады.
Одан әрі түрлі халықаралық білім беру бағдарламаларына, жарыстарға қатысулар басталды. 2017 жылы біз ФИФА футболдан әлем чемпионатымен салыстыруға келетін робототехника бойынша үлкен жарыста Қазақстан атынан шықтық. Сол кезде әлемнің 163 елінің ішінде біз сегізінші орынды иелендік. Бірнеше жылдан кейін әлемнің 190 елі қатысқан Дубайдағы жарыста біз үшінші орынды иелендік.
Дубайда біз алғаш рет FIRST бағдарламасының өкілдерімен кездестік. Бұл әлемдегі ең ірі коммерциялық емес STEM-ұйымы, оның миссиясы барлық елдердің жастарын көшбасшылық пен инновацияға шабыттандыру болып табылады. Бағдарламаның бірегейлігі — бұл балаларға нақты әсер ететін ұзақ мерзімді болашақта зерттелген жалғыз STEM білім беру бағдарламасы. Ол оларды болашақ кәсібіне дайындайды, XXI ғасырдың дағдыларын береді.
2020 жылы біз Қазақстанда және Орталық Азияда инженерияны дамыту қорын құрдық. Сол жылы FIRST бағдарламасын Қазақстанға ресми түрде әкелді. Енді білім беруді өңірлік дамытумен айналысамыз, үш елде жұмыс істейміз: Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан. Біздің миссияларымыздың бірі — инженерия мен техника саласында қабілеті бар балаларға өз дарындарын ашуға және дамытуға мүмкіндік беру.
2020 жылы біз Қазақстанда және Орталық Азияда инженерияны дамыту қорын құрдық
Біз тек робот техникасын ғана емес, сондай-ақ зымыран жасау, дрон жасау, агромодельдеу, агротехнологияларды да дамытудамыз. Біз өңіріміздің осындай тәсілдерге мұқтаж екенін білеміз. Біздің балаларымыз барлық инновацияларды ашкөздікпен сіңіреді, оларға қазіргі заманғы технологияларға қатысты барлық нәрсе қызықты. Сондықтан болашақта Қазақстан шынайы технологиялық елге айналуы мүмкін. Ол үшін бізде барлық алғышарттар бар. 2022 жылы Женевада әлемнің 180 елі арасында робототехника бойынша өткен жарыста біз үш алтын медаль алдық. 2023 жылы Сингапурда өз чемпионатын растап, тағы бір алтын алдық. Яғни, қазір Қазақстан — әлемнің 180 елі арасында робототехника бойынша екі дүркін әлем чемпионымыз. Айта кету керек, балалар әр кезде әр түрлі жарыстарға қатысып, жеңістері қайталанып жатады.
Қазіргі білім туралы
Қазақстандық білімді басқа елдердегі біліммен салыстырғанда «төрттікке» бағалауға болады. Біздің мықты жақтарымыз — білімге деген құштарлық, білімге деген ұмтылыс және жастардың жақсы техникалық дағдылары. Сонымен қатар, жұмыс істеу керек аспектілер де бар. Ең бастысы — бюрократиялық сәттер мен мұғалімдердің әлсіз дайындығы.
Біздің еліміз алдыңғы қатарлы санатқа жатпайды, себебі біз педагог кадрларды дайындауға және жалпы білім беруге уақытылы назар аудармаймыз. 15 жыл бұрын біз ел ретінде экономиканы дамытуға баса назар аудардық және ғылым мен білімге тиісті көңіл бөлген жоқпыз. Менің ойымша, «Болашақ» бағдарламасы білім беруді дамытуға жақсы серпін береді, бірақ ол жеткіліксіз болады. Егер сол кезеңде түрлі білім беру бағдарламалары әзірленіп, іске қосылса, бүгінде елдегі жағдай әлеуметтік, экономикалық және демократиялық үдерістер тұрғысынан әлдеқайда жақсы болар еді.
Сондықтан біз енді, ел ретінде, білімді дамытуға және сапалы мұғалімдерді даярлауға барынша үлес қосуымыз керек. Бұл мектептердегі жақсы жағдайларды, мұғалімдердің лайықты жалақысын, психологиялық қолдауды қамтамасыз етуді білдіреді, өйткені бұл мамандық моральдық тұрғыдан алғанда ең күрделі мамандықтардың бірі. Мұғалім балаларға сапалы білім беруі үшін оның адам ретіндегі барлық жеке мәселелері мен проблемалары шешілуі тиіс.
Тағы бір үлкен проблема - мектептердің жабдықталуы. Осы бағытта үлкен жұмыстар атқарылғанымен, әлі де шешілмеген мәселелер көп. Әсіресе өңірлердегі мектептерді жарақтандыру мәселесі өткір тұр.
Біз реформаларға қатты кірістік. Жаңа тәсілдерді енгізген кезде, жыл сайын тиісті зерттеулерсіз біздің әдістемемізді өзгерді. Жаңа нәрсе енгізбес бұрын және бағдарлама мен тәсілдерді түбегейлі өзгертпес бұрын, осы жаңалықтарды тексеру орталығын құру қажет болды.
Бұдан басқа, бізде мұғалімдерді қайта даярлау толығымен сапалы іске асырылмайды. Біз формализм мен бюрократияны ұстанып, сол себепті қолымызда бар қаражатты дұрыс пайдаланбаймыз.
Болашақ құру туралы
Бүкіл әлем болашақ туралы ойлайды. Өйткені 10 жыл бұрын болған жағдай енді қолданылмайды. Біз ондаған жылдан кейін не болатынын елестете алмаймыз. Бухгалтер, заңгер немесе копирайтер мамандығы бар ма, ешкім айта алмайды. Бірақ біз олардың болмайтынын түсінеміз.
Болашақты дербестендіруден кейін қалыптастыру қажет. Оқу жоспары әр оқушының қажеттіліктеріне, жылдамдығына, қызығушылықтары мен мүмкіндіктеріне бейімделетін болады.
Мұғалімнің рөлі өзгереді. Мұғалім балаларға олардың мықты жақтарын дамытуға және мүмкіндіктерін көрсетуге көмектесетін фасилитатор, ментор және психолог болады. Өз тәжірибесі мен білімі бар мұғалім оқушы бір нәрсені қайта өтпеуі үшін, өзіне лайықты нәрсені табуы үшін жеке тәсілді қамтамасыз етеді. Себебі базалық білім барлығында болуы тиіс, бірақ терең түсініктер баланың мүддесіне сай болуы тиіс. Дербестендірілген оқытуды дамытуда жасанды интеллектте үлкен рөл атқарады. Бүгінде оқытуды дербестендіру бойынша түрлі шешімдер бар. Менің ойымша, біз алдағы бес жылда алғашқы жетістіктерді көре аламыз.
Біз толық тізбесі World Economic Forum әлемдік зерттеуімен қалыптастырылған XXI ғасырдағы балалардың дағдыларын күшейту үшін көбірек жұмыс істеуіміз керек. Өйткені болашақтың проблемалары мен міндеттерін бір адам шеше алмайды. Оны түрлі саладағы адамдардың үлкен командалары ғана шеше алады. Жер сілкінісі, жаһандық экологиялық мәселелер сияқты проблемалар әртүрлі мамандардың өзара іс-қимылы мен сауатты ынтымақтастығы кезінде ғана шешілуі мүмкін.